nuaym bin hammad fiten sayfa 151
nuaym bin hammad fiten sayfa 151 bilgi90'dan bulabilirsiniz
NUAYM b. HAMMÂD
Nuaym b. Hammâd, Kitâbü’l-Fiten (nşr. Süheyl Zekkâr), Beyrut 1414/1993, neşredenin girişi, s. 4-6.
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, VIII, 519.
İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, VIII, 463-464.
İbn Adî, el-Kâmil, VIII, 252-256.
Hatîb, Târîḫu Baġdâd, XIII, 306-314.
Mizzî, Tehẕîbü’l-Kemâl, XXIX, 466-480.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, X, 595-612.
a.mlf., Mîzânü’l-iʿtidâl, IV, 267-270.
İbn Hacer, el-Mecmaʿu’l-müʾesses li’l-muʿcemi’l-müfehres (nşr. Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî), Beyrut 1414/1994, II, 518-519.
Kettânî, er-Risâletü’l-müsteṭrafe, s. 7, 49, 61.
J. Aguadé, “La Importancia del ‘Kitâb al-Fitan’ de Nuaym b. Hammâd Para el Estudio del Mesianismo Musulman”, Actas de las Jornadas de cultura Arabe e Islamica, Madrid 1981, s. 349-352.
Sezgin, GAS (Ar.), I, 196-197.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), VIII, 40.
F. Krenkow, “The Book of Strife of Nuaim Ibn Hammad al-Marwazi”, Encyclopaedic Survey of Islamic Culture (ed. Mohammed Taher), New Delhi 1998, XI, 180-187.
Suliman Bashear, “Apocalyptic and Other Materials on Early Muslim-Byzantine Wars: A Review of Arabic sources”, JRAS, III/2 (1991), s. 173-202.
M. Cook, “An Early Islamic Apocalyptic Chronicle”, JNES, LII/1 (1993), s. 25-29.
Ch. Pellat, “Nuʿaym b. Ḥammād”, EI2 (İng.), VIII, 87-88.
Y. Şevki Yavuz, “Halku’l-Kur’ân”, DİA, XV, 372.
Yazı kaynağı : islamansiklopedisi.org.tr
Ramazan Ayının İlk Günü Cuma Olunca… Gökyüzünden Bir Sayha … Rivayetiyle Alakalı Haberlerin Durumu
Hicri 1441 Şaban ayı, miladi 2020 yılı Nisan ayında gündemde birtakım haberler dolaşmaya başladı ve bu konuda bize çokça sorular soruldu, meseleyi kısaca izah etmeye ihtiyaç hasıl oldu. Bahsi geçen haberler şöyleydi:
1. Haber (Türkçe olarak gündeme şöyle gelmiş): “Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: Ramazan ayının 15’inde Cuma günü kuşluk vaktinde bir sayha (gökten bir ses) olur. Bu olay Ramazan’ın ilk gününün cumaya denk geldiği ayda olur. Uyuyanı uyandıran bir hidde (çöküş, yıkılış) olur. Cuma gününün gecesinde esir kadınlar odalarından çıkar, hür olurlar. O sene depremler ve nezlenin çok olduğu bir senedir. Ramazan ayı o senenin Cuma gecesine denk geldiğinde, sizler Ramazan’ın 15’inde Cuma günü sabah namazını kıldığınızda evinize girin, pencerelerinizi kapatın, bedeninizi koruyun, kulaklarınızı kapayın, Sayha (gökten gelen sesi) duyduğunuzda Allah’a secde edin ve şöyle deyin: SubhanelKuddüs, SubhanelKuddüs, Rabuna’l Kuddüs (Ey Rabbimiz Sen Kusursuzsun , Sen Yücesin). Kim böyle yaparsa kurtulur, kim yapmazsa helak olur.” (Nuaym bin Hammad,Fiten, s.151)
Değerlendirme 1:
Türkçe tercümesinde bazı yanlışlar olan bu rivayetin Nuaym b. Hammad’a (ö. 228, rahimehullah) ait Kitabu’l-Fiten’deki (c.1, s. 228\ Mektebetu’t Tevhid, Kahire, Yayın tarihi: 1412) aslı şöyledir:
638 – حدثنا أبو عمر، عن ابن لهیعة، قال: حدثنی عبد الوهاب بن حسین، عن محمد بن ثابت البنانی، عن أبیه، عن الحارث الهمدانی، عن ابن مسعود، رضی الله عنه، عن النبی صلی الله علیه وسلم قال: «إذا کانت صیحة فی رمضان فإنه یکون معمعة فی شوال، وتمییز القبائل فی ذی القعدة، وتسفک الدماء فی ذی الحجة والمحرم، وما المحرم» ، یقولها ثلاثا، «هیهات هیهات، یقتل الناس فیها هرجا هرجا» قال: قلنا: وما الصیحة یا رسول الله؟ قال: ” هدة فی النصف من رمضان لیلة جمعة، فتکون هدة توقظ النائم، وتقعد القائم، وتخرج العواتق من خدورهن، فی لیلة جمعة، فی سنة کثیرة الزلازل، فإذا صلیتم الفجر من یوم الجمعة فادخلوا بیوتکم، واغلقوا أبوابکم، وسدوا کواکم، ودثروا أنفسکم، وسدوا آذانکم، فإذا حسستم بالصیحة فخروا لله سجدا، وقولوا: سبحان القدوس، سبحان القدوس، ربنا القدوس، فإن من فعل ذلک نجا، ومن لم یفعل ذلک هلک”
Aynı rivayeti Heysem eş-Şaşi (ö. 335) “el-Müsned” ismiyle basılan hadis kitabında Nuaym b. Hammad tarikiyle rivayet etmektedir. (el-Müsned, Ebu Said Heysem eş-Şaşi, Mektebetu’l Ulumi ve’l Hikem, Medine-i Münevvere, 1414, c. 2, s. 262, hadis rakamı: 837).
Bu rivayet hakkında bilgiler:
Kitabın yazarı: Nuaym b. Hammad el-Huzai el-Mervezi Ebu Abdillah (ö. 228, rahimehullah), hadis alanında ilk “müsned” türü eser veren zat olduğu söylenmiştir. İmam Buhari’nin hocalarındandır fakat hadis ilminde otorite olan ve hadisler konusunda son derece titizliğiyle tanınan imam Buhari “Sahih-i Buhari” olarak bilinen meşhur kitabına Nuaym b. Hammad’ın rivayetlerini alırken ihtiyatlı davranmış ve ondan aldığı hadisleri mutlaka başka güvenilir ravilerden de rivayet ederek kitabına yazmıştır. Şöyle ki, Nuaym b. Hammad’dan 2 mevkuf (rakam 3849 ve rakam 3736) rivayet, 4339 nolu merfu hadisi makrun bigayrihi (aynı rivayeti güvenilir başka bir alimden de rivayet ederek), 392 nolu hadisi 391 ve 393’e şahid/ mütabi’ olarak zikretmiş ve bu rivayeti 1399, 6924, 7248, 391 nolu ayrı tariklerini de kitabında yer vermiştir. Ayrıca 7139, 246 ve 7189 numaralı hadisleri mütebeat olarak zikretmiştir. Sahih-i Buhari’ deki hadisleri üç gruba ayırmak mümkündür; asıl senetli hadisler (usül), tercemelerdeki (bab başlıkları) muallak hadisler, mutâbaat ve şevâhid konumunda olan hadisler. Söz konusu her bir kısmın diğerlerinden farklık olarak kendine ait bir hükmü olduğu meselesi, erbabına malumdur. Mesela; tercemelerde kesinlik ifade eden lafızlarla (cezm sıgalarıyla) zikrettiği rivayetlerin güvenilir olduğu, kesinlik ifade etmeyen lafızlarla (temrîz sıgalarıyla) zikrettiği rivayetlerin ise zayıf olduğu belirtilmiştir. Bu sebeple bab başlıklarındaki bir rivayet kaynak olarak verilmek istendiğinde onun Sahih-i Buhari’de olduğu mutlak bir ifadeyle söylenmemeli, rivayetin tercemede yer aldığı özellikle belirtilmelidir. İmam Buhârî, kendi fıkhî kanaatlerini bab başlıklarında yer verdiği için “Buharî’nin fıkhı tercemelerindedir” sözü şöhret olmuştur. Hal böyle olunca Müslümanların zihninde genel olarak bu eserde yer verilen her bir hadisin mutlak olarak sahih olduğu intibâı ağırlık kazanmıştır. Fakat hadis ilmiyle iştigal eden uzmanlar hariç, Buhari’nin eserinde dikkate aldığı hususların detaylarına herkesin vakıf olduğunu söylemek güçtür.
Öte yandan imam Buhari, “zayıf ravilerden hiçbir şekilde hadis almadığı” iddiasında bulunmadığı gibi, zayıf ravilerden gelen hadislere Sahîh’inde hiçbir şekilde yer vermemek gibi bir kaide de benimsememiştir. İmam Buhari, Sahîh’ine sadece sahih hadisleri almayı ilke edinmiştir, ancak muteber/ sika ravilerin rivayet ettiği her bir hadis sahih olmadığı gibi, zayıf kabul edilen ravilerden gelen bütün hadisler de zayıf değildir. Dolayısıyla imam Buhari’nin Sahîh’inde yer alan sahih hadisler, çoğunlukla sika ravilerden nakledilmiş olmakla birlikte az da olsa hakkında bazı cerh ifadeleri bulunan zayıf raviler vasıtasıyla da gelebilmiştir. Zayıf ravilerden gelen hadisler, Sahîhu’l Buhari’de genellikle mutabaat ve şevâhid konumunda yer almaktadır.
İmam Buhari’nin Nuaym b. Hammad’ın rivayetlerini tek başına kabul etmeyerek aynı rivayeti başka bir güvenilir alimin de rivayet etmesi şartıyla aldığını alimlerimiz özellikle belirtmişlerdir. İbn-i Hacer (rahimehullah) Fethu’l Bari’de şöyle diyor: “İmam Buhari’nin Nuaym b. Hammad’dan mevsul rivayeti azdır, bilakis ondan ta’lik sıgasiyle almıştır.” (Fethu’l Bari, c. 7, s. 160). Ayrıca bknz: Tehzibu’l Kemal, c. 29, s. 467; Mizanu’l İtidal, c. 4, s. 267. İmam Buhari, hadis aldığı Abdulaziz ed-Deraverdi’ye ve başkalarına da Nuaym b. Hammad’a yaptığı muamelenin aynısını yapmıştır (Fethu’l Bari, c. 8, s. 642)
Nuaym b. Hammad’ın (rahimehullah) hadis ilmindeki yeri/ yetkinliği, hadis rivayeti konusunda ne kadar muteber olduğu, rivayet ettiği hadislere ne kadar itibar edileceği konusu, hadis uleması tarafından kitaplarda uzun uzun izah edilmiş, gerekçeleriyle birlikte açıklanmıştır. İmam Azam’a (rahimehullah) muarız olduğu için onun aleyhinde asılsız/ uydurma rivayetleri naklettiğini belirten alimler olmuştur (Tehzibu’l Kemal, c. 29, s. 472) Asılsız rivayetler yaptığının söylenmesi ve rivayetlerde çok hata, yanlış yapan biri olarak tanınması onun hadis ilmindeki güvenirliğini zedelemiştir, bu durumu alimler onun hakkında özel bölümler yazarak izah etmişlerdir: İmam Yusuf el-Mizzi, Tehzibu’l Kemal fi Esmai’r Rical (c. 29, s. 466- 80) isimli ansiklopedi çapındaki eserinde Nuaym b. Hammad hakkında 15 (onbeş) sayfa bilgi vermiştir. Nuaym b. Hammad hakkında İbn Hacer el-Askalani Takribü’t-Tehzib’de (no: 7166) şu özet bilgiyi verir: ”صدوق یخطئ کثیرا” (doğru sözlüdür ancak rivayetlerinde çok hata eden birisidir) demektedir. Nuaym b. Hammad hakkında bilgiler için ayrıca bknz: Sualatu’l Hakim li’d Darekutni, s. 280; el-Kamil fi Duafai’r Rical, c. 8, s. 251; Tarihu Bağdad, C. 15, S. 419; Divanu’d Duafa ve’l Metrukin, ez-Zehebi, s. 412, trcm no: 4396; Mizanu’l İtidal, c. 4, s. 267, trcm no: 9102; et-Tekmil fi’c Cerhi ve’t Ta’dil, İbni Kesir, c. 1, s. 377; Hedyu’s Sari, 447.
Nuaym b. Hammad hakkında kaynaklarda verilen bütün bilgileri bir araya getirdiğimizde onun rivayetleri konusunda “temkinli, ihtiyatlı davranılması gerektiğini” söylemek hem ilmi emanete göre hareket etmek hem de insaflı davranmak olur, kanaatindeyiz, zira İbn-i Hacer gibi alimler de bu kanaati dile getirmişlerdir.
Bu rivayetin senedindeki zatların durumu:
1 – Ebu Ömer: Müellif Nuaym b. Hammad’ın bu rivayetteki hocası Ebu Ömer (ki bazı isnadlarda Ebu Amr olarak geçmekte) Basra’lı bir ravidir. Nitekim müellif (rivayet no: 1252’de) ondan Basra halkından bizim bir arkadaşımız (tanıdığımız) şeklinde bahsetmekte, ancak rivayetlerinde onun sağlam, rivayetlerine güvenilir bir kişi midir? Yoksa değil midir? hususunda bilgi vermemektedir. Bazı muasır çalışmalarda (el-Müstedrek tahkik ve taliki, Daru’t-Tesil baskısı, c. 8, s. 319) bu ravinin Eşhel b. Hatim el-Basri olduğu tespiti yapılmış ancak bunu doğrulayacak bir bilgiye henüz ulaşılamamıştır.
2 – Abdullah b. Lehia: zayıflığıyla meşhur bir ravidir.
3 – Abdülvehhab b. Hüseyin: meçhul (durumu/ güvenilir bir ravi olup olmadığı bilinmeyen) bir kişidir (bk. Lisanü’l-Mizan, c. 5, s. 303).
4 – Muhammed b. Sabit b. Eslem el-Bünani zayıf bir ravidir. (bk. Tarihu’l Kebir, Buhari, c. 1, s. 50, tercüme no: 103; Tehzibu’l Kemal, c. 24, s. 547, tercüme no: 5100)
5 – el-Haris b. Abdillah el-A’ver el-Hemdani çok zayıf bir ravidir. (bk. Tehzibu’l Kemal, c. 5, s. 244, tercüme no: 1025)
Bu rivayetin isnadı sekiz kişiden oluşmaktadır ve isnadda bulunan Sabit b. Eslem el-Bünani ve Sahabi olan Hz. Abdullah b. Mesud’un (radıyallahu anh) dışındaki ravilerin hepsi sorunlu ravilerdir. Hakim en-Nisaburi’nin el-Müstedrek’inde (no: 8815, Daru’t-Tesil baskısı) aynı isnad üzerinden gelen başka bir rivayet için Hafız ez-Zehebi “mevzudur (uydurmadır)” hükmünü vermiştir.
İmam Suyuti (rahimehullah) bu rivayet ile aşağıdaki Tabarani’nin rivayetini ve bu minvaldeki bütün rivayetleri el-Leali’l-Mesnua’isimli kitabında teker teker zikrettikten sonra şöyle diyor: “-bu rivayetler- Sahih değildir; çünkü senetlerindeki ravilerden AbdulVehhab metruktür, İsmail zayıftır, Abade, Feyruz’u görmemiştir, Feyruz de Rasulullah’ı (Sallallahu aleyhi ve sellem) görmemiştir.” (el-Leali’l-Mesnua’, Daru’l Kütübi’l İlmiyye, c. 2, s. 321- 23)
Netice olarak: Bu rivayeti değerlendiren muteber alimlerin kavilleri dikkate alınarak bu rivayet hakkında şöyle denilebilir: Bu rivayetin senedi çok zayıf olup, bu özelliklerdeki bir rivayetin ilmen itibara alınması mümkün gözükmemektedir.
2. Haber (Türkçe olarak gündeme şöyle gelmiş): “Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: Ramazan ayında bir ses olur. Dediler ki Ya Rasulallah! Başında mı ,ortasında mı, sonunda mı olur? Buyurdu ki: Ayın ortasında olur. Ramazan’ın 15’i Cuma günü gece yarısında bu ses olur. Yetmiş bin kişi (yani,birçok kişi) bayılır (şoka girer), birçok bakirenin bakireliği gider, birçok kişi kör olur. Dediler ki, Ya Rasulallah! Bundan kim kurtulur? Buyurdu ki: Evinde kalan, secde yaparak Allah’a sığınan ve O’nun büyüklüğünü söyleyen kurtulur. Bu sesi diğer bir ses takip eder. İlk ses Cebrail’in sesi, ikinci ses ise şeytanların sesidir. Ramazan’da ses, Şevval’de kargaşa, Zilkade’de kabileler ayrışır, Zilhicce’de hacılara saldırı olur. Muharrem ayının başında belalar olur sonunda da ümmetimin Mehdi ile fereci (kurtuluşu) olur.” (Taberani, Mucemül Kebir, 18. Cild,s.332)
Değerlendirme 2:
el-Mu’cemu-l Kebir’ de imam Tabarani (rahimehullah) (Kahire, c. 18, s. 332, hadis rakamı: 853) rivayeti şöyledir:
853 – حدثنا أحمد بن عبد الوهاب بن نجدة الحوطی، ثنا عبد الوهاب بن الضحاک، ثنا إسماعیل بن عیاش، عن الأوزاعی، عن عبدة بن أبی لبابة، عن فیروز الدیلمی، قال: قال رسول الله صلی الله علیه وسلم: «یکون فی رمضان صوت» قالوا: یا رسول الله فی أوله أو فی وسطه أو فی آخره؟ قال: «لا، بل فی النصف من رمضان، إذا کان لیلة النصف لیلة الجمعة یکون صوت من السماء یصعق له سبعون ألفا، ویخرس سبعون ألفا، ویعمی سبعون ألفا، ویصم سبعون ألفا» قالوا: یا رسول الله فمن السالم من أمتک؟ قال: «من لزم بیته، وتعوذ بالسجود، وجهر بالتکبیر لله، ثم یتبعه صوت آخر، والصوت الأول صوت جبریل، والثانی صوت الشیطان، فالصوت فی رمضان، والمعمعة فی شوال، وتمیز القبائل فی ذی القعدة، ویغار علی الحجاج فی ذی الحجة وفی المحرم، وما المحرم؟ أوله بلاء علی أمتی، وآخره فرح لأمتی، الراحلة فی ذلک الزمان بقتبها ینجو علیها المؤمن له من دسکرة تغل مائة ألف»
İbni Kesir, Camiu’l Mesanid ve’s-Sünen isimli eserinde Tabarani’nin bu rivayetini zikrettikten sonra “فیه غرابة ونکارة/ bu rivayette gariplik ve nekaret vardır” Demiştir. (Camiu’l Mesanid ve’s-Sünen, c. 7, s. 63, hadis rakamı 8765). İmam Heysemi de Tabarani’nin bu rivayetini “Mecmeu’z Zevaid”de zikretmiş ve “senedinde AbdulVehhab b. Ed-Dahhak vardır, o metruktür” demiştir. (Mecmeu’z Zevaid, c. 7, s. 310)
Ayrıca bu rivayet Tabarani’nin el-Mucemu’l-Kebir’inin dışında diğer kaynaklarımızda da geçmektedir: İbn Ebi Asım’ın “el-Ahad ve’l-Mesani”sinde (no: 2682), Cüzekani’nin “el-Ebatil ve’l-Menakir”inde (no: 468) ve İbnü’l-Cevzi’nin “el-Mevzuat”ında (no: 1687) zikredilmektedir. el-Cüzekani el-Ebatıl’de (c. 2, s.105-111), İbnü’l-Cevzi el-Mevzuat’ta (no: 1687), Hafız ez-Zehebi Telhisu’l-Mevzuat (no: 875) ve İbn Arrak Tenzihu’ş-Şeria’sında (c. 2, s. 347) ilmi gerekçelerini zikrederek bu rivayetin uydurma/ asılsız olduğunu ifade etmişlerdir.
3. İmam Ukeyli (ö. 322) ed-Duafau’l Kebir isimli eserinde Abdulvahid b. Kays’ın Ebu Hureyre’den (Radıyallahu anh) yaptığı rivayetlerini değerlendirirken yukarıda Nuaym b. Hammad ve Tabarani’ nin rivayetlerine benzer bir rivayeti aktarır:
ومن حدیثه: ما حدثناه علی بن سعید بن داود الأزدی قال: حدثنا علی بن الحسین الموصلی قال: حدثنا عبیسة بن أبی صغیرة الهمدانی، عن الأوزاعی قال: حدثنی عبد الواحد بن قیس قال: سمعت أبا هریرة، یقول: قال رسول الله صلی الله علیه وسلم: «یکون فی رمضان هدة توقظ النائم وتقعد القائم وتخرج العواتق من خدورها، وفی شوال همهمة، وفی ذی القعدة تمیز القبائل بعضها إلی بعض، وفی ذی الحجة تراق الدماء، وفی المحرم أمر عظیم، وهو عند انقطاع ملک هؤلاء» . قالوا: یا رسول الله، من هم؟ قال: “الذین یلون فی ذلک الزمان”
ve rivayetin sonunda şöyle der: “Bu hadisin, sağlam/ sika ravilerin rivayet ettiği hadislerden bir aslı yoktur ve hiçbir şekilde sabit olmamıştır.” (ed-Duafau’l Kebir, Daru’l Kütübi’l İlmiyye, c. 3, s. 52)
Bu haberlerle aynı minvalde, birbirine yakın ya da yaklaşık manalarla pek çok rivayet birbirinden farklı lafızlarla ve çeşitli, değişik tarik/ yollarla İmam Suyuti’nin (rahimehullah) “el-Leali’l-Mesnua” (Daru’l Kütübi’l İlmiyye, c. 2, s. 321- 23) isimli eserinde gerekli değerlendirmelerle birlikte zikredilmiştir.
Her şeyin en doğrusunu bilen sadece Yüce Allah’tır.
Hazırlayan: T.A.M. Tasavvuf Araştırmaları Merkezi
Yazı kaynağı : tasavvuf.biz
Dini Araştırmalar
Öz
İslam toplumunda çeşitli dini veya siyasi sebeplerle ortaya çıkan her türlü kargaşa, savaş ve ölümle sonuçlanan olaylar, kıyametten önce ortaya çıkması beklenen olaylar anlamına gelen el-Fiten ve'l- Melahim terimleri, Hadis literatüründe cami türü hadis kitaplarının ana konularından birini oluşturmaktadır. bazen bu bölümler ayrı birer kitap haline de getirilmiştir. Fiten edebiyatı içinde pek çok örneğine rastlanabilecek bu eserlerden de Nuaym bin Hammad'ın Kitabu'l-Fiten'idir. bu makale, Muaym bin Hammad'ın ilmi kişiliği, hayatı ve meşhur eseri Kitabu'l-Fiten üzerine bir incelemedir.
Yazı kaynağı : dergipark.org.tr
Yorumların yanıtı sitenin aşağı kısmında
Ali : bilmiyorum, keşke arkadaşlar yorumlarda yanıt versinler.